Տնային աշխատանք
Գլուխ 2․
Դաս 2. ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ՝ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻՆ
ՄԻԱՑՄԱՆ ՆՈՐ ՓՈՒԼԸ
1826–1828 թթ. ռուս–պարսկական պատերազմը։
1826 թ. հուլիսին Աբաս–Միրզայի 60–հազարանոց բա
նակը, խախտելով Գյուլիստանի պայմանագիրը, ներ
խուժեց Արցախ։Հուլիսի 26–ին պարսկական զորքերը պաշարեցին
Շուշիի բերդը։ Շուշիի պաշտպանությունը տևեց 47 օր, և
կարևոր նշանակություն ունեցավ պատերազմի հետա
գա ընթացքի համար։Իսկ 1826 թ. սեպ
տեմբերի 3–ին Շամքորի մոտ հայ նշանավոր գեներալ
Վ. Մադաթովի 2–հազարանոց ջոկատը ջախջախեց
պարսկական 10–հազարանոց զորամասը։ Սեպտեմբերի 13–ին Ելիզավետպոլի (Գանձակ)
մոտ տեղի ունեցած ավելի մեծ ու վճռական ճակատա
մարտում ռուսական զորքերը նոր հարված հասցրին
Աբաս–Միրզայի բանակին և դուրս շպրտեցին գրավված
շրջաններից։ 1827 թ. գարնանը Թիֆլիսում ձևա
վորվեց հայ կամավորական առաջին ջոկատը, որը
կազմված էր ավելի քան 100 մարդուց։Լոռի–Փամբակում ճանաչում ձեռք բերեցին
Մարտիրոս Վեքիլյանի, Շամշադինում՝ Գրիգոր Մա
նուչարյանի ջոկատները։1827 թ. գարնանից ռուսական զորքերը գեներալ
Իվան Պասկևիչի հրամանատարությամբ ռազմական
գործողություններ ծավալեցին Երևանի և Նախիջևանի
խանությունների սահմաններում։ Վիրահայոց հոգևոր
առաջնորդ Ներսես Աշտարակեցու խոսքերով՝ մոտե
նում էր Արարատյան աշխարհի և հայ ժողովրդի ազա
տագրության ժամը։Պարսկական մեծաքանակ բանակը հերթական
պարտությունը կրեց 1827 թ. օգոստոսի 17–ին Օշականի
մոտ տեղի ունեցած արյունահեղ ճակատամարտում։ 1827 թ. սեպտեմբերին ռուսական զորքերը գրավեցին Սարդարապատը, այնուհետև պաշարեցին Երևանի բերդը։Սեպտեմբերի 30–ի գիշերը՝ մինչև լույս, անընդհատ ռմբակոծվում էր բերդը։ Քանդվեցին հարավային
պարիսպները: 1827 թ. հոկտեմբերի 1–ի առավոտյան
ռուսական զորքերն ու հայ կամավորները մտան բերդ։ Թուրքմենչայի պայմանագիրը։ Պարսկահայերի վերաբնակեցումը։ 1827 թ. հոկտեմբերին ռուսա
կան զորամասերը մտան Թավրիզ։ Տեղի հայերը աղ
ու հացով դիմավորեցին նրանց։ 1827 թ. վերջերին և
1828 թ. սկզբներին ռուսական զորքերը գրավեցին
Խոյը, Սալմաստը, Ուրմիան, շարժվեցին դեպի Իրա
նի մայրաքաղաք Թեհրան։1828 թ. փետրվարի 10–ին Թուրքմենչայ գյուղում
կնքվեց հաշտության պայմանագիր։1828 թ. գարնանն սկսվեց պարսկահպատակ հայերի
զանգվածային վերաբնակեցումը։ Շուրջ 40–42 հազար հայեր Թավրիզի, Մակուի, Խոյի, Սալմաստի, Ուրմիայի և այլ շրջաններից բնակություն հաստատեցին
Արևելյան Հայաստանի տարբեր վայրերում։
1․Պատրաստվե՛ք և ներկայացրե՛ք 1826-1828 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմը /բանավոր, Հայոց պատմություն, 8-րդ դասարան, էջ 31-33/
826–1828 թթ. ռուս–պարսկական պատերազմը։
1826 թ. հուլիսին Աբաս–Միրզայի 60–հազարանոց բա
նակը, խախտելով Գյուլիստանի պայմանագիրը, ներ
խուժեց Արցախ։ Սկսվեց ռուս–պարսկական նոր պատե
րազմ։Հուլիսի 26–ին պարսկական զորքերը պաշարեցին
Շուշիի բերդը։ Շուշիի պաշտպանությունը տևեց 47 օր, և
կարևոր նշանակություն ունեցավ պատերազմի հետա
գա ընթացքի համար:Իսկ 1826 թ. սեպ
տեմբերի 3–ին Շամքորի մոտ հայ նշանավոր գեներալ
Վ. Մադաթովի 2–հազարանոց ջոկատը ջախջախեց
պարսկական 10–հազարանոց զորամասը։ Սեպտեմբերի 13–ին Ելիզավետպոլի (Գանձակ)
մոտ տեղի ունեցած ավելի մեծ ու վճռական ճակատա
մարտում ռուսական զորքերը նոր հարված հասցրին
Աբաս–Միրզայի բանակին և դուրս շպրտեցին գրավված
շրջաններից։ ։ 1827 թ. գարնանը Թիֆլիսում ձևա
վորվեց հայ կամավորական առաջին ջոկատը, որը
կազմված էր ավելի քան 100 մարդուց։ Լոռի–Փամբակում ճանաչում ձեռք բերեցին
Մարտիրոս Վեքիլյանի, Շամշադինում՝ Գրիգոր Մա
նուչարյանի ջոկատները։ 1827 թ. գարնանից ռուսական զորքերը գեներալ
Իվան Պասկևիչի հրամանատարությամբ ռազմական
գործողություններ ծավալեցին Երևանի և Նախիջևանի
խանությունների սահմաններում։ Վիրահայոց հոգևոր
առաջնորդ Ներսես Աշտարակեցու խոսքերով՝ մոտե
նում էր Արարատյան աշխարհի և հայ ժողովրդի ազա
տագրության ժամը։
Պարսկական մեծաքանակ բանակը հերթական
պարտությունը կրեց 1827 թ. օգոստոսի 17–ին Օշականի
մոտ տեղի ունեցած արյունահեղ ճակատամարտում։
Ռուսական կողմը ևս ունեցավ մեծ կորուստներ։
1827 թ. սեպտեմբերին ռուսական զորքերը գրա
վեցին Սարդարապատը, այնուհետև պաշարեցին
Երևանի բերդը։ Սեպտեմբերի 30–ի գիշերը՝ մինչև լույս, անընդ
հատ ռմբակոծվում էր բերդը։ Քանդվեցին հարավային
պարիսպները: 1827 թ. հոկտեմբերի 1–ի առավոտյան
ռուսական զորքերն ու հայ կամավորները մտան բերդ։
2․Ներկայացրե՛ք Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագիրը: Փորձե՛ք գնահատել այն/ էջ 33-34/
Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագրով ավարտվել է ռուս–պարսկական երկրորդ և վերջին՝ 1826–28 թթ-ի պատերազմը: Կնքվել է Թուրքմենչայ (Թավրիզից Թեհրան տանող ճանապարհին) գյուղում: Ռուսաստանի կողմից ստորագրել է գլխավոր հրամանատար, գեներալ Իվան Պասկևիչը, Պարսկաստանի կողմից՝ թագաժառանգ Աբբաս Միրզան: Պայմանագրի մշակմանը (հետագայում նաև պարսկահայերի ներգաղթի կազմակերպմանը) գործուն մասնակցություն է ունեցել ռուս գրող, դիվանագետ Ալեքսանդր Գրիբոյեդովը:
Պայմանագրով Պարսկաստանը պաշտոնապես ճանաչում էր Երևանի ու Նախիջևանի խանությունների և Օրդուբադի գավառի միացումը Ռուսաստանին, պարտավորվում վճարել 20 մլն ռուբլի (արծաթով) ռազմատուգանք: Ռուսական և պարսկական առևտրական նավերին ազատ նավարկության իրավունք էր տրվում Կասպից ծովում, իսկ ռազմական նավատորմ պահելու բացառիկ իրավունքը վերապահվում էր միայն Ռուսաստանին: Ռուսական կառավարությունը Աբբաս Միրզային ճանաչում էր Պարսկաստանի գահաժառանգ: Կնքվել է նաև առևտրական համաձայնագիր, որով ռուսական վաճառականներն ազատ առևտրի իրավունք էին ստանում Պարսկաստանում:
Պարսկաստանի տիրապետության տակ մնացած հայերին իրավունք էր տրվում գաղթել Ռուսական կայսրությանն անցած տարածքները: Գաղթի համար սահմանվում էր 1 տարի ժամանակ: